Παρότι εξασφάλιζαν ευνοϊκή μεταχείριση από τους κατακτητές συμμετείχαν σε όλους τους αγώνες

Του Πάρι Κελαϊδή

ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΗ υπήρξε η συμμετοχή των Σφακιανών σε όλες τις Κρητικές επαναστάσεις. Το αξιοσημείωτο είναι ότι πρωταγωνιστούσαν, χωρίς «να αισθάνονται στο πετσί τους» τους κατά καιρούς κατακτητές. Διότι, τόσο κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας(1204-1669) όσο και της Τουρκοκρατίας(1669-1898), για ποικίλους λόγους και με διάφορα προσχήματα, κατορθώνουν να εξασφαλίζουν μια ξεχωριστή, ευνοϊκή μεταχείριση. Συνεπώς, κινούνται από γενικότερα πατριωτικά αισθήματα-από τη φλογερή επιθυμία να ελευθερωθεί το σύνολο της Κρήτης.
Ενετοκρατία
Στους τεσσερισήμισι αιώνες κατοχής των Βενετσιάνων στην Κρήτη, πραγματοποιήθηκαν 27 ένοπλες εξεγέρσεις των ντόπιων. Γεγονός που έχει κάμει τον ιστορικό του έθνους, Παπαρηγόπουλο, (τόμος ΣΤ, σελ.599) να σημειώνει με θαυμασμό:
«Η Δικαιοσύνη απαιτεί να ομολογήσομε ότι κατά τους χρόνους εκείνους(τους ενετικούς), υπέρ πάντας τους άλλους Έλληνας, οι Κρήτες ηγωνίσθησαν πεισματωδέστερον και γενναιότερο κατά της ξένης κυριαρχίας».
Μερικές από αυτές τις επαναστάσεις, όπως «της Χρυσομαλλούσας» και του «ορνιθοπολέμου», είχαν έδρα τα Σφακιά, ενώ στις λοιπές οι Σφακιανοί διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο. Τόσο έντονο, ώστε με διαταγή του κατακτητή απαγορεύθηκε να κατοικείται και να καλλιεργείται επί σειρά ετών η περιοχή της Ανωπόλεως. Το επιχείρημα των Σφακιανών κατά την περίοδο εκείνη, για να μη συμμετέχουν στην αβάστακτη και εξολοθρευτική ναυτολόγηση των λοιπών Κρητικών στις βενετσιάνικες γαλέρες(κάτεργα) αλλά ούτε και στις άλλες βαριές αγγαρείες για το κτίσιμο ή τη συντήρηση κάστρων, ήταν η ….ευγενής καταγωγή τους. Ισχυρίζονται, δηλαδή, πως όλοι ήταν απόγονοι του άρχοντα Σκορδίλη, τον οποίο ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου, Ισαάκιος Κομνηνός, είχε στείλει το 1182 στην Κρήτη μαζί με άλλα αρχοντόπουλα, για να ενισχυθεί το φρόνημα του λαού. Ένεκα τούτου, δεν ήταν επιτρεπτό σε ευγενείς να συμμετέχουν σε χειρονακτικές εργασίες....
Ο περιορισμένος χώρος δεν επιτρέπει να μεταφερθούν ενδιαφέρουσες περικοπές από επίσημες αναφορές Γενικών Προβλεπτών Κρήτης προς τη Γαληνότατη Δημοκρατία, όπου-έκπληκτοι και οι ίδιοι-εξηγούν στους προϊσταμένους τους, γιατί δεν υπάρχουν Σφακιανοί στους πίνακες για κάτεργα και αγγαρείες. Βλέπε «Μνημεία Κρητικής Ιστορίας» Στέργιου Σπανάκη, τόμος Α΄ σελ. 8 και τόμος Δ΄ σελ. 75).
Απαλλαγμένοι, λοιπόν, οι Σφακιανοί κατόρθωναν να ευημερούν με το εμπόριο, χρησιμοποιώντας πλοία τα οποία κατασκεύαζαν οι ίδιοι με ξυλεία από τα δάση τους. Με αποτέλεσμα, ένας άλλος Ενετός επίσης –ο Τζερόνιμο Καπέλο- που τους επισκέφθηκε αναφέρει στην Κεντρική Διοίκησή του, με έκπληξη, ότι στα Σφακιά του παρατέθηκε γεύμα, με 300 αργυρά σκεύη απλωμένα στο τραπέζι!
Έτσι είχαν τα πράγματα. Κι όμως οι κάτοικοι της επαρχίας αυτής ήταν μπροστάρηδες στις Κρητικές επαναστάσεις εναντίον των Ενετών.
Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει για το μοναδικό σε πανελλήνια κλίμακα εγχείρημα που πραγματοποίησαν οι Σφακιανοί μαζί με άλλους Κρητικούς, με αρχηγό τον περίφημο Σφακιανό καπετάνιο Μανούσο Καλλικράτη, δύο μήνες πριν αλωθεί η Κωνσταντινούπολη.
Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο οποίος τον τελευταίο καιρό βρισκόταν σε κατάσταση απελπισίας με την ασφυκτική πολιορκία, έστειλε καράβια με μαντατοφόρους σε διάφορα σημεία της ελληνικής επικράτειας, ζητώντας βοήθεια. Μόνο ο καπετάν Μανούσος συγκινήθηκε. Σήμανε παγκρήτιο συναγερμό. Γέμισαν τρία καράβια με εκατοντάδες εθελοντές πολεμιστές από τα Σφακιά και την υπόλοιπη Κρήτη. Έφθασαν στην πόλη. Πολέμησαν με πρωτοφανή ηρωισμό. Και επαινέθηκαν από τον Παλαιολόγο.
Τότε έγινε και τούτο, που εκθειάζουν οι ιστορικοί: ενώ αλώθηκε η Κωνσταντινούπολη, ώρες αργότερα, συνέχιζαν να μάχονται πάνω σε ένα πύργο οι 70 μόλις πολεμιστές που είχαν μείνει ζωντανοί από τους πολλούς. Ρώτησε έκπληκτος ο Μωάμεθ ο Πορθητής: «Ποιοι είναι αυτοί οι γενναίοι παράφρονες;». « Πρόκειται για εθελοντές από την Κρήτη», του εξήγησαν οι δικοί του. «Προτιμούν, λένε, να σκοτωθούν όλοι, παρά να παραδοθούν».Ο Πορθητής, που ξετίμησε τη στάση τους, έδωσε εντολή να τους επιτρέψουν να αναχωρήσουν ελεύθεροι μ’ ένα από τα πλοία τους, ένοπλοι και με τα λάβαρά τους – σαν νικητές!
Τουρκοκρατία
Κρητικός πόλεμος: Είκοσι πέντε χρόνια(1645-1669) διήρκησε ο πόλεμος που έκαμαν οι Τούρκοι για να κατακτήσουν την Κρήτη. Επρόκειτο για μια τιτανομαχία, με λυσσώδεις μάχες στη στεριά, στη θάλασσα, αλλά και….κάτω από τη γη(στα υπόγεια λαγούμια, έξω και μέσα από τα τείχη των κάστρων).Εκατοντάδες χιλιάδες νεκροί. Τρομακτικές οι υλικές καταστροφές. Κι έμεινε στην ιστορία με την επωνυμία «Κρητικός πόλεμος».
Οι κάτοικοι του νησιού, οι οποίοι στο παρελθόν είχαν πραγματοποιήσει –όπως είδαμε-δεκάδες επαναστάσεις κατά των Ενετών, ενώθηκαν τότε μαζί τους και αγωνίστηκαν εναντίον του «Αντίχριστου εχθρού». Ειδικά οι Σφακιανοί διακρίθηκαν και στον πολυετή αυτό πόλεμο. Τα βιβλία αναφέρουν συγκινητικές λεπτομέρειες της αυτοθυσίας τους.
Δασκαλογιάννης: Ένα ξεχωριστό κεφάλαιο της Ιστορίας των Σφακιανών αποτελεί η επανάσταση του Δασκαλογιάννη(1770-71). Γι’ αυτό πολύ σωστά, υπάρχουν ιδιαίτερα κείμενα σε άλλες σελίδες του αφιερώματος.
1821: Στη Θυμιανή Παναγία Σφακίων, την Αγία Λαύρα της Κρήτης, κηρύχθηκε η επανάσταση της Παλιγγενεσίας για το νησί, την τελευταία Κυριακή του Μάη. Η Κρήτη χωρίστηκε τότε σε δέκα τομείς πολεμικών επιχειρήσεων. Και στους δέκα, ορίστηκαν αρχικά στρατηγοί(αρχηγοί)Σφακιανοί πολέμαρχοι. Στα δέκα χρόνια που διήρκησε εκείνος ο ένοπλος ξεσηκωμός, τα πάντα ελεύθερα Σφακιά υπήρξαν η βάση του αγώνα αλλά και το καταφύγιο χιλιάδων αμάχων από τα χαμηλά διαμερίσματα, οι οποίοι φιλοξενούνται από τους ντόπιους για μεγάλα χρονικά διαστήματα.
Έξι άλλες επαναστάσεις: Παρά τον μεγάλο αγώνα των Κρητικών κατά το 1821, όταν το 1830 δημιουργήθηκε το πρώτο μικρό ελληνικό κράτος, το νησί τους έμεινε εκτός των συνόρων. Και χρειάστηκε μια σειρά νέων επαναστάσεων, νέοι ποταμοί αιμάτων στα 1833, στα 1841, στα 1858, στα 1866-69(Αρκάδι), στα 1877-78, στα 1880, για να φτάσουμε στην τελευταία (την «τυχερή») του 1895-98. Σε όλες εκείνες τις αιματηρές ένοπλες εξεγέρσεις, οι Σφακιανοί διαδραμάτισαν κυριαρχικό ρόλο. Ο τόπος τους γινόταν κάθε φορά «το στρατόπεδο»των αγώνων.
1895-98: Η επανάσταση η οποία –επί- τέλους-έφερε αποτέλεσμα, κηρύχθηκε το 1895. Αρχηγός της ήταν ο Σφακιανός δικαστής Μανούσος Κούνδουρος. Έφυγε τότε ο τουρκικός στρατός κατοχής και δημιουργήθηκε η περίφημη Κρητική Πολιτεία(1898-1913) με τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον πρίγκιπα Γεώργιο. Μέχρι που τον Δεκέμβριο του 1913 πραγματοποιήθηκε η πολυπόθητη Ένωση με τη Μητέρα Ελλάδα-τότε μόνο την επέτρεψαν οι Μεγάλες Δυνάμεις……
Στη Μακεδονία και την Ήπειρο
Μακεδονικός Αγώνας: Στο θρυλικό Μακεδονικό Αγώνα τιμητική-στην κυριολεξία θέση έχουν οι Σφακιανοί. Εκατοντάδες οι εθελοντές που προσέτρεξαν. Δεκάδες οι Σφακιανοί καπετάνιοι που διακρίθηκαν (όπως ο γενικός αρχηγός Τσόντος –Βάρδας, οι αρχηγοί Ευθύμης Καούδης, Γιάννης Καραβίτης, Δικώνυμος Μακρής, Μιχάλης Τσόντος, Γιώργης Πέρρος, Λαμπρινός Βρανάς και πάρα πολλοί άλλοι).
Απελευθερωτικοί πόλεμοι: Δυναμική υπήρξε η παρουσία των εθελοντών Σφακιανών πολεμιστών στους απελευθερωτικούς πολέμους του 1912-13 που διπλασίασαν την Ελλάδα, κάτω από την πνοή του Ελευθερίου Βενιζέλου. «Πατείς με-πατώσε» έτρεξαν οι Κρητικοί(7.000 συνολικά εθελοντές και στρατιώτες!), με πρώτους τους προερχόμενους από τα Σφακιά.
Βορειο-ηπειρωτικός Αγώνας: Όταν οι Μεγάλες Δυνάμεις χάρισαν(!) τη Βόρεια Ήπειρο στο κράτος της Αλβανίας, το οποίο τότε μόλις (1913) δημιουργήθηκε, οι Βορειοηπειρώτες αντέδρασαν βίαια. Κήρυξαν επανάσταση. Δημιούργησαν (1914) το κράτος της Αυτόνομου Βορείου Ηπείρου. Και ζήτησαν συμπαράσταση από τους πανέλληνες.
Η συντριπτική πλειοψηφία των ενόπλων εθελοντών που προσέτρεξαν, ήταν από την Κρήτη. Κι από αυτούς, πάμπολλοι οι Σφακιανοί-με γενικό αρχηγό, πάλι τον περίφημο Τσόντο-Βάρδα.
Η μάχη της Κρήτης
Για την «παραδοξότερη μάχη του αιώνα μας» έχουν γραφεί πολλά. Συνεπώς, θεωρούνται γνωστά. Εδώ, να θυμίσουμε μόνο ότι οι Σφακιανοί κατέβησαν τότε από τα βουνά τους πάνοπλοι στα χαμηλά μέρη όπου γινόταν η πτώση των αλεξιπτωτιστών και συνέβαλαν αποφασιστικά στη μάχη.
Μετά την κατάρρευση του μετώπου, δεκάδες χιλιάδες Άγγλοι, Νεοζηλανδοί και Έλληνες στρατιωτικοί ανηφόρησαν πεζοί στα Σφακιά, κατέβηκαν στη νότια παραλία του Λιβυκού πελάγους και άρχισαν να επιβιβάζονται –όσοι πρόλαβαν-σε πλοία, που τους μετέφεραν στην Αίγυπτο. Οι αμέτρητες αυτές χιλιάδες φιλοξενήθηκαν κατά τον καλύτερο τρόπο από τους Σφακιανούς.
Τέλος, μετά την ολοκληρωτική κατοχή της Κρήτης από τους Γερμανούς, δεκάδες Σφακιανοί εκτελεστήκαν επειδή συνέχιζαν για μακρό χρονικό διάστημα να υποθάλπτουν τους πάμπολλους ξένους που δεν πρόλαβαν να μπαρκάρουν και έμειναν στα δικά τους βουνά.

ofi4nationalists.blogspot.com